Σύντομη Ιστορία Άσσου

Γράφει ο Παύλος Γ. Χρήστου

    Ο Άσσος βρίσκεται στις ανατολικές υπώρειες των Θεσπρωτικών ορέων (Μπαλντενέζι). Η τοποθεσία αυτή είναι μοναδική, με άριστες κλιματολογικές συνθήκες. Συνορεύει ανατολικά με τις Παπαδάτες και τα Μελιανά, νότια με το Νικολίτσι. βόρεια με Μελιανά, Δερβίζιανα και Πολυστάφυλο και δυτικά στην κορυφογραμμή των Θεσπρωτικών ορέων με το Πολυστάφυλο και το Σκιαδά. Χτισμένο το χωριό σε ημιορεινό έδαφος παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ηπειρώτικου τοπίου. Η έκταση του χωριού είναι 16.000 στρέμματα. Ο ξεροπόταμος και τα ρέματα καταλαμβάνουν 4.000 στρέμματα. Διασχίζεται από τη 10^η επαρχιακή οδό Θεσπρωτικού – Δερβιζιάνων και απέχει από το Θεσπρωτικό 12χλμ., από την Πρέβεζα 45χλμ., από τα Ιωάννινα 52χλμ., από την Άρτα 42, από τη Φιλιππιάδα 30χλμ., από τα Δερβίζιανα 8χλμ και από την Αθήνα 400χλμ. Διοικητικά ανήκει στο Νομό Πρεβέζης. Μέχρι το 1998 ήταν ανεξάρτητη κοινότητα. Για μια δωδεκαετία από το 1999 μέχρι το 2010 δημοτικό διαμέρισμα του Καποδιστριακού Δήμου Θεσπρωτικού με έδρα το Θεσπρωτικό. Από το 2011 μέχρι σήμερα τοπική κοινότητα Άσσου της δημοτικής ενότητας Θεσπρωτικού του Καλλικρατικού Δήμου Ζηρού με έδρα τη Φιλιππιάδα. Αναφέρεται ότι στη θέση του σημερινού Άσσου υπήρχε κτισμένη η αρχαία Άσσος (η), η οποία καταστράφηκε εκ θεμελίων από τον Αιμίλιο Παύλο το 167 π. Χ. μαζί με άλλες 70 ηπειρωτικές πόλεις. Νότια του χωριού έχουν εντοπισθεί λείψανα αρχαίων κτισμάτων εκτάσεως τριών στρεμμάτων. Τον οικισμό αναφέρει ο πρωτοβυζαντινός συγγραφέας Στέφανος Βυζάντιος και πρόσφατα ο Χάμμοντ, οι δε κάτοικοι ονομάζουν τη θέση Παλαιοχώρι ή Κεράσοβο, χωρίς μέχρι σήμερα να υπάρχουν αποδείξεις. Πιθανότερη εκδοχή η αρχαία Άσσος να είναι αποικία της αρχαίας ελληνικής πόλης Άσσος (η) στην περιοχή της Τρωάδας στα παράλια της Μ. Ασίας απέναντι από τη Λέσβο στις βόρειες ακτές του Αδραμυττηνού κόλπου. Η Άσσος αρχικά ήταν φοινικικός εμπορικός σταθμός και μετά (πριν από το 1000 π.Χ) πρωτεύουσα των Λέλέγων. Στη συνέχεια έγινε αποικία των Μηθυμναίων της Λέσβου. Οι κάτοικοι δέχονταν συχνές επιθέσεις από λαούς της Ανατολής Λυδούς και Πέρσες και μερικές φορές πέρασαν στην κυριαρχία τους. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα κάτοικοι της πόλης να μεταναστεύσουν. Ένα μέρος από τους μετανάστες βρέθηκε στην περιοχή της Δωδώνης και μάλιστα κατοίκησε περί των Σελλών. Έτσι κατά πάσα πιθανότητα ιδρύθηκε το χωριό μας και φυσικά στην αποικία δόθηκε το όνομα της μητρόπολης. Ο Άσσος έχει δύο οικισμούς, του Άσσου (υψόμετρο 400 μ.) και του Κερασόβου (υψόμετρο 260 μ.), που αντιστοιχούν στις ενορίες του Αγίου Γεωργίου και των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Το όνομα Νάσσ(ι)αρη ή Νάσια προήλθε κατά μία εκδοχή από παράφραση της αρχαίας πόλης Άσσος (η), Άσσαρη-Νάσσ(ι)αρη, και οι κάτοικοί Ασσαρίτες-Νασσ(ι)αρίτες κατά τα μέσα του 7^ου μ. Χ αιώνα όταν η περιοχή κατακτήθηκε από τους Σλάβους (630 μ.Χ). Κατά άλλη εκδοχή ίσως από όνομα αρχηγού πατρυιάς και πρέπει να γράφεται στην γενική πτώση, του Νάσσ(ι)αρη.

Κοντά του βρίσκονται το προϊστορικό Κάστρο της Βέλλιανης, οι αρχαίες Βατίες (7^ος-6^ος αι. π. Χ.) και άλλα απομεινάρια αρχαίων οικισμών. Ανήκε στη χώρα των Κασσωπαίων, επί Βυζαντίου στην Επαρχία Παλιάς Ηπείρου με έδρα τη Νικόπολη και από το 1204 στο Δεσποτάτο της Ηπείρου με έδρα την Άρτα. Το 1480 μ.Χ. καταλαμβάνεται από τους Τούρκους και τίθεται υπό την προστασία της Βαλιδέ Σουλτάνας. Στο διάστημα 1400-1500 εγκαταστάθηκαν εδώ πρόσφυγες Έλληνες Αλβανόφωνοι, που έφεραν μαζί τους εικόνα της Παναγίας Λαμποβίτισσας αλλά και την αρβανίτικη διάλεκτο. Οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε έκταση της Σταυροπηγιακής Μονής Λαμπόβου. Από το 1520 ανήκε στο αρματολίκι Λούρου και το διάστημα 1746-1790 στη Σουλιώτικη Συμπολιτεία. Το 1777 ο Πατρο-Κοσμάς ακολουθώντας τη διαδρομή Κατζάς-Λέλοβα-Παπαδάτες-Νάσιαρη-Νικολίτσι-Ντάρα-Κρανιά , πέρασε από το χωριό και δείχνοντας προς τον κάμπο κάποιον χωριανό που όργωνε, αν και ήταν Κυριακή, είπε: «Ένας να μένει από το σόϊ του». Το 1788 Πασάς των Ιωαννίνων γίνεται ο Αλής, ο οποίος κάνει τσιφλίκια (ιδιόκτητα κτήματα) σχεδόν όλα τα κτήματα της επικράτειάς του. Στο βιβλίο του Παν. Αραβαντινού « τα τσιφλίκια του Αλή Πασά», δεν αναφέρεται το χωριό μας ως τσιφλίκι του Αλή Πασά αλλά ούτε και ως τσιφλίκι του υιού του Μουχτάρ. Μετά την πτώση του Σουλίου το 1803 το χωριό μας έγινε τσιφλίκι του Μουχτάρ Πασά (υιού του Αλή Πασά), ενώ το 1821 με τη βοήθεια των Σουλιωτών επαναστατεί και απελευθερώνεται από τους Τούρκους. Γράφει ο Ζώης Πάνου: «…Ο μεν Ζώης Πάνου και Βασίλειος Ζέρβας δια νυχτός εις το χωρίον Νάσαρη πήγαν εις του παπά το σπίτι. Ο παπάς μη ηξεύροντας ότι οι Σουλιώται ήτον, άνοιξε την θύραν, εισέβησαν οι καπεταναίοι μέσα, και διέταξαν την παπαδιάν να εισέρχεται εις όλα τα σπίτια του χωριού, βροντώντας την πόρταν. Ακούοντας την φωνήν της παπαδιάς άνοιγον οι νοικοκυραίοι και ούτως επουρδάριζαν από δέκα στρατιώται εις κάθε οσπίτιον και ούτω κυρίευσαν την ίδια νύχτα 4 χωρία με την ίδια τέχνην…». Μετά την πτώση του Αλή Πασά με διάταγμα του Σουλτάνου περιέρχεται στο τουρκικό δημόσιο το Σεπτέμβριο του 1822 και έγινε Εθνικό Τουρκικό κτήμα (ιμλιάκιο). Στη συνέχεια ο Σουλτάνος αγόρασε τα εθνικά (Ιμλιάκια) και τα έκαμε βασιλικά δηλ. ιδιόκτητα. Το 1853 ο Σουλτάνος, για να οικονομήσει χρήματα για τη διεξαγωγή του Ρωσοτουρκικού πολέμου (Κριμαϊκός πόλεμος), ενοικίασε τα χωριά της Λάκκας, Ντάρα, Κρανιά, Νάσσιαρη, Καντζά, Μελιανά και Μπουλμέτι-Ζερβό στον μεγαλέμπορο της Κωνσταντινούπολης Έλληνα από τη Β. Ήπειρο Χριστάκη Ζωγράφο και έλαβε από αυτόν δάνειο αγνώστου ύψους. Το 1878 ο Σουλτάνος με το νέο Ρωσοτουρκικό πόλεμο πούλησε τα χωριά που είχε ενοικιάσει στον ενοικιαστή τους. Ιδιοκτήτης του Νάσσιαρη πλέον ο Χριστάκης Ζωγράφος. Ο Χριστάκης Ζωγράφος τα χωριά της Λάκκας ( Νάσσιαρη, Κρανιά, Ντάρα, Μπουλ(ι)μέτι-Ζερβό) τα έκανε ανταλλαγή με άλλα των Τούρκων της Θεσσαλίας, η οποία είχε απελευθερωθεί με τη συνθήκη του Βερολίνου. Νέος ιδιοκτήτης του Νάσσ(ι)αρη ο Τούρκος Μουσταφά Ναήλ. Το 1908 οι κληρονόμοι του Μουσταφά Ναήλ, είχε εννιά αγόρια, πούλησαν τα 4/5 του κληρονομικού τους δικαιώματος στον Κωστή Καραπάνο, γαμπρό από κόρη του Χρηστάκη Ζωγράφου. Το 1922 δέκα χρόνια μετά την απελευθέρωση τα τσιφλίκια των Τούρκων περιήλθαν στο ελληνικό δημόσιο με την ανταλλαγή των πληθυσμών Ελλάδος και Τουρκίας. Αποτέλεσμα το 1/5 της κτηματικής περιφέρειας του χωριού να περιέλθει στην κυριότητα του ελληνικού δημοσίου. Επί κυβερνήσεως Παπαναστασίου, το 1924, το τσιφλίκι του Κωστή Καραπάνου απαλλοτριώθηκε. Τα 4/5 εξαγόρασαν οι κάτοικοι (152 δικαιούχοι) και το 1/5 παρέμεινε στο ελληνικό δημόσιο ακόμα μέχρι και σήμερα. Το πρόβλημα αυτό πρέπει να λυθεί με νόμο από την πολιτεία και να περιέλθει η κυριότητα στους κατοίκους του χωριού. Κατά καιρούς έγιναν ενέργειες προς την κατεύθυνση αυτή, οι οποίες δεν τελεσφόρησαν Για την εξαγορά οι κάτοικοι αποφάσισαν να διαθέσουν και τις προσόδους της εκκλησίας του χωριού, η οποία είχε μεγάλη περιουσία, με αποτέλεσμα να σταματήσει για λίγα χρόνια η λειτουργία του σχολείου ελλείψει πόρων. Η διανομή στους 152 δικαιούχους κατοίκους του χωριού μας έγινε με συμβόλαιο που συνετάγη στον Άσσο στις 5 Μαρτίου του 1937 από το συμβολαιογράφο Αλέξιο Αθ. Παπαλεύκα. Ο τότε πρόεδρος της κοινότητας Παφίλας Σπυρίδων του Δημητρίου και της Χρυσαυγής (Σπύρο Μήτρος) προκειμένου να καλύψει τα συμβολαιογραφικά έξοδα πούλησε τα πρόβατά του, χωρίς να ενημερώσει την οικογένειά του, η οποία το έμαθε εκ των υστέρων.. Λεπτομέρειες για το ιδιοκτησιακό καθεστώς του χωριού μας σε άρθρο του Παύλου Γ. Χρήστου

« Το ιδιοκτησιακό καθεστώς της Λάκκας Σούλι (Λάκκας Λελόβου) και ιδιαίτερα του χωριού μας» στο με αριθμό 3 φύλλο της εφημερίδας ο Άσσος.

Τον Απρίλιο του 1821 ο Μάρκος Μπότσαρης με τον Γεώργιο Δράκο και τον Νότη Μπότσαρη με 250 άνδρες (Λακκιώτες και Σουλιώτες) χτύπησαν 500 Τούρκους του Ισμαήλ Πασά στη θέση Μπογόρτσα (όπου τα ερείπια του Αγίου Μηνά) του Άσσου (της Νάσσιαρης), όπου ο Αλή Πασάς είχε εγκαταστήσει φρουρά στο εκεί φρούριό του (κάστρο της Μπογόρτσας ή Βογόριτσας). «…Η μάχη διεξήχθη εντός του ομώνυμου οικισμού (Μπογόριτσα) την 18-4-1821 (ανήμερα της Λαμπρής) και διήρκησε δυόμισι ώρες, από τις δέκα το βράδυ μέχρι μισή ώρα μετά τα μεσάνυχτα και την επόμενη ημέρα από 10^η πρωινή ώρα έως την 3^η απογευματινή. Καθ’ όλην την διάρκειάν της έβρεχε καταρρακτωδώς. Οι Τουρκαλβανοί εγκατέλειψαν το χωριό αφήνοντας πίσω τους 50 νεκρούς και περισσότερους τραυματίες, ενώ οι Σουλιώτες είχαν 11 νεκρούς και 27 τραυματίες….». Βόρεια του νεκροταφείου του Αγίου Νικολάου και κάτω από την ομβροδεξαμενή υπάρχουν ακόμη και σήμερα οι τάφοι των νεκρών από τη μάχη της Μπογόρτσας ή μαχη της Νάσσιαρης. Στην περιοχή υπάρχουν ακόμη πρόχειρες πολεμίστρες που κατασκεύασαν οι Σουλιώτες για να προφυλαχθούν από τον εχθρό, οι πέτρες που χρησιμοποίησαν οι Σουλιώτες ως προκάλυμμα, καθώς και μια μεγάλη πέτρα που χρησιμοποίησε ως προκάλυμμα ο Μάρκο Μπότσαρης. Στην πέτρα αυτή υπάρχουν ανάγλυφα τα σημάδια από τον εξοστρακισμό των σφαιρών του εχθρού. Από τότε στη θέση αυτή και το τοπωνύμιο Λιθάρι του Μπότσαρη απ’ όπου ο Σουλιώτης ήρωας πολεμούσε τους Τουρκαλβανούς. Λεπτομέρειες για τη μάχη της Μπογόρτσας σε άρθρο του Παύλου Γ. Χρήστου « Η επιστροφή των Σουλιωτών στο Σούλι και η μάχη της Μπογόρτσας-Βογόριτσας ή μάχη της Νάσσ(ι)αρης» στο με αριθμό 21 φύλλο της εφημερίδας ο Άσσος. Το 1854 το χωριό είχε 18 χριστιανικές οικογένειες (σόϊα). Όπως φαίνεται σε έγγραφο, το 1881 το χωριό είχε 37 οικίες, 37 αχυρώνες και 150 ελαιόδενδρα. Το 1884 το χωριό είχε 40 οικογένειες και διέθετε γραμματοδιδασκαλείο β’ τάξεως, όπου δίδασκε ένας δάσκαλος τους 30 μαθητές. Το 1913 (Β.Δ. 7-3-1915), το χωριό είχε 163 άρρενες και 179 θήλεις (σύνολο 342) κατοίκους. Το 1920 του Νάσαρη είχε 349 κατοίκους. Το 1928 είχε 388 κατοίκους. Tο 1940 ο Άσσος είχε 435 κατοίκους, 289 ο οικισμός του Άσσου και 146 του Κερασόβου. Το 1951 ο Άσσος είχε 576 κατοίκους, 393 ο οικισμός του Άσσου και 183 του Κερασόβου.Το 1961 ο Άσσος είχε 772 κατοίκους, 405 ο οικισμός του Άσσου και 367 και του Κερασόβου. Το 1971 ο Άσσος έχει 550 κατοίκους, 297 ο οικισμός του Άσσου και 253 του Κερσόβου. Το 1981 ο Άσσος έχει 587 κατοίκους. Το 1991 ο Άσσος έχει 503 κατοίκους, 297 ο οικισμός του Άσσου και 206 του Κερσόβου. Το 2001 ο Άσσος έχει 486 κατοίκους, 273 ο οικισμός του Άσσου και 213 του Κερσόβου. Στις 13-10-1912 η Λάκκα απελευθερώθηκε από τους Τούρκους. Στις 14-8-1919 (ΦΕΚ 181, τχ. Α, αναγνωρίζεται σαν κοινότης «…ο συνοικισμός Νικολίτσι υπό το όνομα «Κοινότης Νικολίτσι» και με έδραν τον ομώνυμον συνοικισμόν. Προς την κοινότητα Νικολίτσι ενούται και οι συνοικισμοί Ντάρα και Νάσσαρη…». Στις 2-3-1926 (ΦΕΚ Α’ 81/1926) δημοσιεύτηκε το Διάταγμα με το οποίο ο συνοικισμός «Νάσσιαρη» απεσπάσθη από την Κοινότητα Νικολιτσίου και αναγνωρίσθηκε ως ιδία κοινότητα. Με το Δ. 1-4-1927 (ΦΕΚ Α’ 76/1927) μετονομάστηκε σε Άσσος. Το 1897, όπως και σε όλους τους αγώνες της πατρίδας, οι Νασσαρίτες έλαβαν μέρος στον ατυχή για την Ελλάδα Ελληνοτουρκικό πόλεμο. Οι Νασσαρίτες στον απελευθερωτικό αγώνα του 1912, 40 περίπου όπλα, έλαβαν μέρος στον πόλεμο από τις γραμμές του Ηπειρωτικού Κομιτάτου του Δημ. Μπότσαρη. Πήραν μέρος στους βαλκανικούς αγώνες και στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο. Περισσότεροι από είκοσι Νασσαρίτες πήραν μέρος στην Μικρασιατική εκστρατεία. Στη Μικρά Ασία εφονεύθησαν τέσσερις Νασσαρίτες: Κατσάνος Δημήτριος του Αναστασίου και της Βασιλικής (Μητρούσης του Ναστάση Γιωργάκη), Χούθης ή Κούσης Γεώργιος του Κωνσταντίνου και της Μαρίας (Γάκης του Κώτση Πάνου), Κατσάνος Σπυρίδων του Παναγιώτη και της Πανάγιως (Σπύρος του Ντουλτάση), Κώνστας Αναστάσιος του Βασιλείου (Ναστάση Βασίλης). Το 1940 συνολικά τριάντα έξι Ασσιώτες έλαβαν μέρος στον αγώνα της Ελλάδας εναντίον του Γερμανοϊταλικού άξονα στο Αλβανικό μέτωπο. Στις 24 Μαρτίου 1941 εφονεύθη στο Αλβανικό μέτωπο ο Μήτσιος Χρήστος του Αναστασίου και της Πανάγιως (Τάκη Ναστάση Χρήστος). Στα μετέπειτα χρόνια εξήντα δύο (62) Ασσιώτες πήραν μέρος στην εθνική αντίσταση με την αντιστασιακή οργάνωση Ε.Ο.Ε.Α-Ε.Δ.Ε.Σ. (Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών-Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος). Tην περίοδο της κατοχής εκτελέστηκαν από τους κατακτητές οι: Δήμος (Δήμας) Γεώργιος του Δημητρίου και της Γιαννούλας (Γιωργάκη Τούσης) και Λαμπρούσης Γεώργιος του Λάμπρου και της Πανάγιως (Γάκη Λάμπρος). Στην θέση Νταλαμάνι στις 25-1-1945 μεταξύ των εκτελεσθέντων ήταν και τρεις Ασσιώτες: Δήμας Περικλής του Σπυρίδωνα και της Ελένης (Περικλή Δήμας), Ζήκας Σπυρίδων του Κωνσταντίνου και της Γιαννούλας (Πήλιο Ζήκας), Λαμπρούσης Γεώργιος του Θεοδώρου και της Πανάγιως (Γάκη Θόδωρος). Στον εμφύλιο πόλεμο έχασαν τη ζωή τους τρεις Ασσιώτες: Δήμας Νικόλαος του Αθανασίου και της Κωνσταντίνας (Νίκο-Νασγιωρδήμος), Κατσάνος Σπυρίδων του Κωνσταντίνου και της Βασιλικής (Σπύρο-Κώτση-Κολιός), Παφίλας Ιωάννης του Ευγενίου και της Ευαγγελίας (Γιαννακούλη-Βγένης). Στον Κορεατικό πόλεμο πήραν μέρος δύο Ασσιώτες: Κατσάνος Αθανάσιος του Ιωάννη και της Ελένης (Νασγιάννης) και Γούλας Γρηγόριος του Αναστασίου και της Αλεξάνδρας (Γρηγοργούλας). Φόρο αίματος πλήρωσε ο Άσσος και το1974 κατά την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο. Στις 22 Ιουλίου έπεσε μαχόμενος ο Ασσιώτης αξιωματικός Κατσάνος Ευάγγελος του Κωνσταντίνου και της Σπυριδούλας (Βαγγελή-Κωσιούλας). Εκτός από τους δύο ενοριακούς ναούς του Αγίου Γεωργίου και των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης υπάρχουν στο χωριό μας και άλλοι ναοί: στην πλατεία του χωριού, εκτός από τον ενοριακό ναό, υπάρχουν και άλλοι δύο ναοί αφιερωμένοι στον Άγιο Γεώργιο. Στον παλαιότερο ναό, κτίσμα που χρονολογείται μάλλον στον 17^ον ή στις αρχές του 18^ου αιώνα, σώζεται μόνο ο νάρθηκας μισοερειπωμένος, με τοιχογραφίες. Ο ναός καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1945, τέλος Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου(την ημέρα που ετελέσθη το 40/ήμερο μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως της ψυχής των εκτελεσθέντων στις 25 Ιανουαρίου στη θέση Νταλαμάνι) . Ο νεότερος ναός πέτρινος, μονόχωρος, ρυθμού Βασιλικής κτίσμα 1925-1954 έπαθε μεγάλες ζημιές από το σεισμό 5,6 Ρίχτερ που χτύπησε το χωριό και τη Λάκκα στις 10-3 1981 και ώρα 17.17. Στη θέση Λάμποβο, στα ανατολικά του χωριού, βρίσκεται η διαλυμένη μονή του Γεννεσίου της Θεοτόκου (Παναγία η Λαμποβίτισσα). Το μικρό οικοδομικό συγκρότημα περιλαμβάνει το καθολικό, δρομικό ξυλόστεγο ναό με νάρθηκα και ημιερειπωμένο χαγιάτι στη νότια πλευρά- κτίσμα που στο εξωτερικό μέρος του ιερού είναι χαραγμένη η χρονολογία 1828 (από τις τοιχογραφίες στην κόγχη του ιερού χρονολογείται ως κτίσμα του 18^ου αιώνα)- τα κελιά, μικρό ισόγειο κτίσμα με δύο χώρους και τον περίβολο πιθανότατα του πρώτου μισού του 19^ου αι. Η ιερά μονή με την αριθ’ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/ΒΙ/Φ33/29669/955/10.6.97 (ΦΕΚ 700/τ.β/19.897 έχει κηρυχθεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Με τη φροντίδα του Ιερέα του χωριού μας π. Αλέξανδρου Σιάρκου και της εκκλησιαστικής επιτροπής του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Άσσου έχει εκπονηθεί μελέτη αναστήλωσης της Μονής από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Σταύρο Μαμαλούκο. Σε απόσταση 700μ. ΒΔ του χωριού υπήρχε ημιερειπωμένος ναός του Αγίου Νικολάου με κτιστό τέμπλο. Από τη μορφή της τοιχοποιίας του υποθέτουμε ότι χρονολογείται μάλλον στον 17^ον ή στις αρχές του 18^ου αι. Στη θέση του κτίστηκε Νέος του Αγίου Νικολάου, εκεί που είναι σήμερα το κοιμητήριο του χωριού. Άγιος Κοσμάς: κατεδαφίστηκε το 1972 από τον εργολάβο κατά την διάνοιξη της 10^ης Επαρχιακής οδού Θεσπρωτικού-Άσσου Πολυσταφύλου. Αργότερα κτίστηκε νέος ναός του Αγίου Κοσμά 50 περίπου μέτρα νοτιότερα, σε οικόπεδο που δώρισε η Ελένη Σωτηρίου Λαμπρούση (Σωτηράκαινα). Άγιος Μηνάς: κτίσμα του 18^ου ή 19^ου αι. τα ερείπια του ναού βρίσκονται στη θέση Μπογόρτσα. Νεόκτιστος ναός των Αγίων Αποστόλων στη Θέση Σπέλα-Βρέτο. Ζωοδόχος Πηγή, εξωκκλήσι στη θέση Λάκκα, ανατολικά του χωριού. Αγίας Παρασκευής ανατολικά του χωριού κοντά στο νερόμυλο στον κάμπο του Άσσου, δωρεά των αδελφών Αλεξάνδρου και Γεωργίου Κατσάνου. Ιερός ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη θέση Στόκο και ο Προφήτης Ηλίας 200 περίπου μέτρα ανατολικά του ενοριακού ναού των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Σε κολυμπήθρα του Αγ. Γεωργίου υπάρχει επιγραφή του 1900, που έχει ως εξής: «Δώρον του αυτοκρατορικού Ρωσικού προξενείου Ιωαννίνων 1900 Ιουλίου 10 χωρίον ΝΙΑΣΙΑΡΗ εκκλησία Άγιος Γεώργιος». Με το αριθ. 741/1971 Β. Δ/γμα ΦΕΚ. 257/10-12-1971 τεύχος Α΄ ιδρύθηκε το αγροτικό ιατρείο Άσσου Β΄τάξης ορεινό χωρίς νοσηλευτικό προσωπικό. Στο αγροτικό ιατρείο Άσσου υπάγονται και οι κοινότητες: Νικολιτσίου (εκτός από τον οικισμό της Ελαίας), Μελιανών και Πολυσταφύλου. Το αγροτικό ιατρείο λειτούργησε από 1-8-1972 και πρώτος ιατρός ήταν ο Στέφανος Πλαϊνιώτης από τη Θεσσαλονίκη. Το αγροτικό λειτούργησε μέχρι την ίδρυση του κέντρου υγείας Θεσπρωτικού στον οποίο υπήχθη. Σήμερα υπάρχει υγειονομικός σταθμός. Στις 18-6-1957 με την με αριθμό 23/21/256 ΔΙΑΤΑΓΗ/του Υπουργείου Εσωτερικών ιδρύεται Σταθμός Χωροφυλακής με έδρα τον Άσσο. Στη δικαιοδοσία του σταθμού υπάγονταν εκτός από τον Άσσο και τα χωριά Μελιανά, Νικολίτσι (εκτός του συνοικισμού της Ελαίας), Πολυστάφυλο και το Χάλασμα (συνοικισμός των Παπαδατών). Ο Σταθμός λειτούργησε στις αρχές του 1959 και καταργήθηκε το 2006. Πρώτος διοικητής Σταθμού ο Θεοχάρης Βόιδαρος μέχρι τον Μάιο του 1969. Τον διαδέχθηκε Ο Παναγιώτης Κοσμάς από την Κάτω Καλεντίνη Άρτας (από 31-5-1969 έως 15-1974). Στη συνέχεια διετέλεσαν διοικητές του Σταθμού Χωροφυλακής ο Στέφανος Ρίζος, ο Ιωάννης Παππάς, ο Νικόλαος Τσιάπαλος και ο Γεώργιος Ζαφείρης. Από το 1845 στο χωριό λειτουργούσε γραμματοδιδασκαλείο. Το 1884 το χωριό είχε 40 οικογένειες και διέθετε γραμματοδιδασκαλείο β’ τάξεως, όπου δίδασκε ένας δάσκαλος 30 μαθητές. Πρώτος γνωστός δάσκαλος στη σχολή αρρένων (αρρεναγωγείο) Άσσου είναι ο Αναγνώστης Κωνσταντής, από το Θεσπρωτικό τη σχολ. χρονιά 1898-1899. Στη Νάσσαρη λειτούργησε και σχολή θηλέων (παρθεναγωγείο) από τη σχολ. χρονιά 1909—1910 μέχρι τη σχολ. χρονιά 1913-1914. Πρώτη δασκάλα στη σχολή θηλέων (παρθεναγωγείο) η Ευδοξία Βασιλά από την Πρέβεζα. Στη συνέχεια καταργήθηκε επειδή ο αριθμός των μαθητριών ήταν μικρότερος του νομίμου (είκοσι μαθήτριες). Το δημοτικό σχολείο του Άσσου λειτούργησε μέχρι το σχολ. έτος 1997-1998, όπου και καταργήθηκε λόγω έλλειψης μαθητών. Από τον Ιανουάριο του 1960 και για μια εικοσαετία λειτουργούσε ως διθέσιο. To 1939 ιδρύθηκε και δεύτερο δημοτικό σχολείο, του Αγίου Ηλία Άσσου , το οποίο το 1963 μετονομάστηκε σε δημοτικό σχολείο Κερασόβου Άσσου. Πρώτος δάσκαλος ο Γεώργιος Κακάβας από τις Πηγές Άρτας. Από τη σχολ. χρονιά 1962-63 και μια εικοσαετία λειτούργησε ως διθέσιο (εκτός από τις σχολικές χρονιές 1966-67 και 1967-68 που λειτούργησε ως τριθέσιο). Ανεστάλη η λειτουργία του το 1993 λόγω έλλειψης μαθητών. Από τη σχολική χρονιά 1965-66 λειτούργησε στον Άσσο μονοθέσιο νηπιαγωγείο, το οποίο καταργήθηκε στις 15-9-1993. Την ίδια περίπου περίοδο λειτούργησε και το νηπιαγωγείο Κερασόβου Άσσου.

Παύλος Γεωργίου Χρήστου